Ja­ni­na Omań­kow­ska

Ja­ni­na Omań­kow­ska uro­dzi­ła się 12 czerw­ca 1859 r. w Sre­br­ni­kach k. Wą­brze­źna. Jej ro­dzi­ca­mi by­li Ro­bert i Elż­bie­ta z do­mu Kar­liń­ska. Po za­koń­cze­niu edu­ka­cji pra­co­wa­ła ja­ko na­u­czy­ciel­ka do­mo­wa w Wiel­ko­pol­sce. Podej­mo­wa­ła dzia­łal­ność oświa­to­wą i cha­ry­ta­tyw­ną m.in. w To­wa­rzy­stwie Przy­ja­ciół Wza­jem­ne­go Po­u­cza­nia się i Opie­ki nad Dzieć­mi „War­ta” oraz Czy­tel­ni dla Ko­biet w Po­zna­niu, której by­ła wi­ce­prze­wo­dni­czą­cą. Jej ak­tyw­ność nie podo­ba­ła się wła­dzom nie­miec­kim: […] bez­czel­na po­li­ty­ku­ją­ca pol­ska ko­bie­ta, nie­zwy­kle zręcz­na w dzia­ła­niu i w mo­wie, która wty­ka swój nos wszę­dzie, za­kła­da­jąc sto­wa­rzy­sze­nia, pi­sząc bro­szu­ry, agi­tu­jąc, która przy­spo­rzy pań­stwu pru­skie­mu spo­ro kło­po­tów. – pi­sał o niej w swo­im ra­por­cie pre­zy­dent po­li­cji w Po­zna­niu.

W 1900 r. zo­sta­ła are­szto­wa­na i po gło­śnym pro­ce­sie ska­za­na na ka­rę po­zba­wie­nia wol­no­ści. Jej zwol­nie­nie po trzech dniach uwię­zie­nia opi­sy­wa­ła, uka­zu­ją­ca się w Ber­li­nie „Ga­ze­ta Ro­bot­ni­cza”: Kie­dy wy­szła na uli­cę, tłu­my przy­ję­ły ją okrzy­ka­mi, a dwóch pa­nów przy­stą­pi­ło do niej z bu­kie­ta­mi, po­czem wsie­dli z nią do do­róż­ki, aby ją odwieźć do do­mu. Zbi­te tłu­my pu­blicz­no­ści po­dą­ży­ły za do­roż­ką, ob­sy­pu­jąc ją kwia­ta­mi.

W 1902 r., po śmier­ci wu­ja, J. Omań­kow­ska prze­nio­sła się do By­to­mia. Re­da­go­wa­ła kil­ka pol­skich cza­so­pism, by w koń­cu zwią­zać się na sta­łe z re­dak­cją „Ka­to­li­ka”. Pro­wa­dzi­ła dzia­łal­ność w To­wa­rzy­stwie Ko­biet Pol­skich w By­to­miu i Czy­tel­ni dla Ko­biet w Ka­to­wi­cach, a tak­że za­kła­da­ła Czy­tel­nię „Iskra” oraz To­wa­rzy­stwo dla Dziew­cząt „So­bót­ka”. W kwiet­niu 1904 r., sa­li ho­te­lu „Sans­so­u­ci” w By­to­miu zor­ga­ni­zo­wa­ła wiec dla ślą­skich ko­biet. Po za­koń­cze­niu I woj­ny świa­to­wej w li­sto­pa­dzie 1918 r., utwo­rzy­ła w By­to­miu szkół­kę pol­ską dla oko­ło czte­ry­stu dzie­ci. Dzia­ła­ła w Po­wia­to­wej Ra­dzie Lu­do­wej w By­to­miu, a na­stęp­nie Na­czel­nej Ra­dzie Lu­do­wej w Po­zna­niu. Ucze­st­ni­czy­ła w obra­dach Pol­skie­go Sej­mu Dziel­ni­co­we­go w Po­zna­niu.

Pod­czas I po­wsta­nia ślą­skie­go w jej mie­szka­niu dzia­łał punkt, w którym udzie­la­no za­po­móg żo­nom po­wstań­ców. W cza­sie ple­bi­scy­tu współ­two­rzy­ła wy­da­wa­ny przez PK­Pleb. „Głos Po­lek”, który rów­nież re­da­go­wa­ła. Gdy na­stał czas ple­bi­scy­tu w ro­ku 1920-1 na iluż ona wie­cach i ze­bra­niach prze­by­wa­ła i prze­ma­wia­ła, nie­raz na kil­ku ze­bra­niach w róż­nych miej­sco­wo­ściach w jed­nym dniu, choć wy­peł­niać mu­sia­ła swe obo­wiąz­ki w re­dak­cji, bo ga­ze­ty na czas mu­sia­ły być dru­ko­wa­ne. Czę­sto­kroć z wie­ców tych ucho­dzić mu­sia­ła chył­kiem przed na­pa­da­mi Niem­ców, którzy naj­wię­cej oba­wia­li się pol­sko­ści ko­biet ślą­skich, gdyż słu­sznie mnie­ma­li, że spra­wa ich bę­dzie górą, do­póki ko­bie­ty bę­dą po stro­nie nie­miec­kiej. Nie­zli­czo­ne usłu­gi Ja­ni­na Omań­kow­ska od­da­wa­ła spra­wie pol­skiej przez swą nie­stru­dzo­ną dzia­łal­ność na owych wie­cach i ze­bra­niach, a trwa­ła ona przez ca­ły czas ple­bi­scy­to­wy. – wspo­mi­na­ła Ste­fa­nia Ec­ker­to­wa.

W stycz­niu 1921 r. J. Omań­kow­ska zor­ga­ni­zo­wa­ła Zjazd To­wa­rzystw Po­lek na Gór­nym Ślą­sku, w który udział wzię­ło bli­sko ty­siąc pięć­set ko­biet z Gór­ne­go Ślą­ska i po­zo­sta­łych te­re­nów Pol­ski. Pod­czas III po­wsta­nia ślą­skie­go ja­ko prze­wo­dni­czą­ca Związ­ku To­wa­rzystw Po­lek na Gór­nym Ślą­sku, opu­bli­ko­wa­ła w „Ka­to­li­ku” ode­zwę, w której za­a­pe­lo­wa­ła o skła­da­nie da­rów na rzecz po­wstań­ców.

Po przy­łą­cze­niu czę­ści Gór­ne­go Ślą­ska do Pol­ski w 1922 r. po­zo­sta­ła w By­to­miu, jed­nak po na­pa­dzie nie­miec­kiej bo­jów­ki zo­sta­ła zmu­szo­na do prze­nie­sie­nia się do Królew­skiej Hu­ty. Z ra­mie­nia Chrze­ści­jań­skiej De­mo­kra­cji uzy­ska­ła man­dat po­sel­ski na Sejm Ślą­ski, a pod­czas in­au­gu­ra­cyj­nej se­sji Sej­mu ob­ję­ła pro­wa­dze­nie obrad ja­ko mar­sza­łek se­nior. W 1926 r. zo­sta­ła uho­no­ro­wa­na przez pre­zy­den­ta RP Krzy­żem Ka­wa­ler­skim Orde­ru Odro­dze­nia Pol­ski. Ja­ni­na Omań­kow­ska zmar­ła po cięż­kiej cho­ro­bie 4 sierp­nia 1927 r. w Królew­skiej Hu­cie.

Prezentujemy drugi numer gazety „Głos Polek” z dnia 22 sierpnia 1920 r., ze zbiorów Śląskiej Biblioteki Cyfrowej