Antoni Białas

Antoni Białas urodził się 14 czerwca 1876 r. w Przełajce – obecnej dzielnicy Siemianowic Śląskich. Jego rodzicami byli Antoni Białas i Marianna z domu Derej. Ukończył szkołę elementarną w Przełajce i podjął pracę jako górnik. Między innymi brał udział w głębieniu szybu „Grenzschacht” („Graniczny”) ówczesnej kopalni Richter (późniejsza „KWK Siemianowice”), leżącej między Bańgowem a Czeladzią, tuż przy posterunku na granicy prusko-rosyjskiej.

Antoni Białas przed I wojną światową był prześladowany za polskie przekonania i działalność patriotyczną, m.in. za zorganizowanie w swoim domu wypożyczalni polskich książek i czasopism. Jeszcze przed wybuchem powstań, w jego mieszkaniu potajemnie wyszywano sztandar, który później służył w powstaniach i ostatecznie zaginął we wrześniu 1939 r.

W październiku 1918 r. został przewodniczącym Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”, z którego rekrutowali się późniejsi powstańcy. „Sokół” w Przełajce powstał w wyniku przekształcenia niemieckiego towarzystwa gimnastycznego „Turnverein”, gdy mieszkańcy Przełajki o przekonaniach polskich przejęli nad nim kontrolę. Wówczas Antoni Białas został wybrany jego przewodniczącym, natomiast naczelnikiem został jeden z przyszłych dowódców powstańczych Karol Gajdzik, skądinąd szwagier Antoniego. Liczące kilkadziesiąt osób gniazdo „Sokoła” zajmowało się krzewieniem kultury fizycznej, organizowało imprezy kulturalne, występy śpiewacze i przedstawienia teatralne w języku polskim – często o charakterze patriotycznym. Potajemnie prowadzono również szkolenie wojskowe. Antoni Białas niezależnie od sprawowania funkcji przewodniczącego przygotowywał przedstawienia wystawiane przez sekcję teatralną „Sokoła”: „Czwarte przykazanie – czcij ojca i matkę swoją”, „Chata za wsią”, „Skarb pod młynem”, „Róża z Tannenburga”. Grywał również na skrzypcach.

Należał do Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska. Przed wybuchem I powstania Śląskiego, by uniknąć aresztowania, opuścił Przełajkę i ukrywał się w Czeladzi. Po powstaniu przebywał w Obozie w Szczakowej. Jego syn Józef wspominał również o pobycie w Wielkopolsce (w Kórniku i Biedrusku). Współpracował politycznie z Józefem Dreyzą i Walentym Korbelem, którym często składał wizyty. Wspólnie ze swym najstarszym synem Franciszkiem (ur. 1901) był uczestnikiem wszystkich trzech powstań śląskich – walczył w IV kompanii IV Pułku Piechoty (Chorzowskiego) dowodzonego przez Karola Gajdzika.

Poślubił Zofię z domu Krajuszek z Przełajki, córkę Mikołaja Krajuszka i Marii z domu Schweinoch. Małżonkowie doczekali się siedmiu synów i córki.

Antoni Białas zmarł 7 września 1925 r., według przekazu: „po krótkiej chorobie i operacji” w szpitalu Spółki Brackiej w Siemianowicach (obecnie Centrum Leczenia Oparzeń). Spoczął na cmentarzu parafialnym w Michałkowicach.