Michał Grażyński

Mi­chał Gra­żyń­ski uro­dził się 12 ma­ja 1890 r. w Gdo­wie. Je­go ro­dzi­ca­mi by­li Mi­chał Ku­rzy­dło i Ma­rian­na z do­mu Za­staw­niak. Po śmier­ci Ma­rian­ny w 1893 r., dru­ga żo­na oj­ca An­to­ni­na z do­mu Bro­niow­ska do­pro­wa­dzi­ła do zmia­ny na­zwi­ska ro­dzi­ny na „Gra­żyń­ski”.

W 1914 r. ukoń­czył stu­dia hi­sto­rycz­ne na Uni­wer­sy­te­cie Ja­giel­loń­skim (UJ) uzy­sku­jąc ty­tuł dok­to­ra fi­lo­zo­fii. W tym sa­mym ro­ku pod­jął pra­cę na­u­czy­cie­la w gim­na­zjum w Sta­ni­sła­wo­wie. Po wy­bu­chu I woj­ny świa­to­wej zo­stał zmo­bi­li­zo­wa­ny do Ar­mii Au­stro-Wę­gier. W 1915 r. od­niósł cięż­kie ra­ny na fron­cie wscho­dnim i zo­stał ode­sła­ny do Kra­ko­wa, gdzie kon­ty­nu­o­wał stu­dia na wy­dzia­le pra­wa UJ.

Po za­koń­cze­niu woj­ny wstą­pił do Woj­ska Pol­skie­go. Słu­żył w Od­dzia­le II Szta­bu Ge­ne­ral­ne­go, wią­żąc się z dzia­łal­no­ścią wy­wia­du. W 1920 r. zo­stał od­de­le­go­wa­ny do Głów­ne­go Ko­mi­te­tu Ple­bi­scy­to­we­go dla Spi­sza i Ora­wy, które­go zo­stał wi­ce­prze­wo­dni­czą­cym. Wo­bec re­zy­gna­cji z ple­bi­scy­tu, w sierp­niu 1920 r. M. Gra­żyń­skie­go prze­nie­sio­no na Gór­ny Śląsk do re­a­li­za­cji za­dań w POW GŚl. Pod­czas II po­wsta­nia ślą­skie­go ucze­st­ni­czył w wal­kach ja­ko szef Re­fe­ra­tu Orga­ni­za­cyj­ne­go Cen­tra­li Wy­cho­wa­nia Fi­zycz­ne­go, by na­stęp­nie ob­jąć funk­cję za­stęp­cy sze­fa szta­bu Wy­dzia­łu Orga­ni­za­cyj­no-Mo­bi­li­za­cyj­ne­go w Do­wódz­twie Obro­ny Ple­bi­scy­tu. Pod­czas III po­wsta­nia ślą­skie­go M. Gra­żyń­ski, pod pseu­do­ni­mem „Bo­re­low­ski”, peł­nił funk­cję sze­fa szta­bu Gru­py Ope­ra­cyj­nej „Wschód”. Pod ko­niec po­wsta­nia, wraz z in­ny­mi ofi­ce­ra­mi gru­py, nie­chęt­ny­mi wstrzy­my­wa­niu dzia­łań zbroj­nych i dą­żą­cy­mi do mia­no­wa­nia Ka­ro­la Grze­si­ka na­czel­nym do­wód­cą po­wsta­nia, na roz­kaz Woj­cie­cha Kor­fan­te­go zo­stał are­szto­wa­ny 3 czerw­ca 1921 r. przez od­dział por. Ro­ber­ta Oszka. In­cy­dent ten i za­miar po­sta­wie­nia przed są­dem (z której to de­cy­zji W. Kor­fan­ty osta­tecz­nie wy­co­fał się) sta­ły się po­cząt­kiem głę­bo­kie­go kon­flik­tu M. Gra­żyń­skie­go z W. Kor­fan­tym,

Po prze­wro­cie ma­jo­wym, 28 sierp­nia 1926 r. otrzy­mał no­mi­na­cję na urząd wo­je­wo­dy ślą­skie­go. Pia­stu­jąc tę funk­cję do­pro­wa­dził m.in. do utwo­rze­nia pla­cówek edu­ka­cyj­nych: In­sty­tu­tu Pe­da­go­gicz­ne­go, Ślą­skich Tech­nicz­nych Za­kła­dów Na­u­ko­wych i Wy­ższe­go Stu­dium Na­uk Spo­łecz­no-Go­spo­dar­czych. Podej­mo­wał tak­że sta­ra­nia o utwo­rze­nie pierw­szej na Gór­nym Ślą­sku uczel­ni wy­ższej.

Dzię­ki je­go za­an­ga­żo­wa­niu utwo­rzo­no Mu­zeum Ślą­skie, In­sty­tut Ślą­ski, Kon­ser­wa­to­rium Mu­zycz­ne, Ar­chi­wum Akt Daw­nych Wo­je­wódz­twa Ślą­skie­go i Wy­ższe Stu­dium Na­uk Spo­łecz­no-Go­spo­dar­czych. W swo­jej po­li­ty­ce dą­żył do ni­we­lo­wa­nia wpły­wów nie­miec­kich i więk­szej in­te­gra­cji wo­je­wódz­twa z re­sztą kra­ju, ko­sztem ogra­ni­cze­nia pre­ro­ga­tyw za­war­tych w Sta­tu­cie Orga­nicz­nym. Re­zul­ta­tem tej po­li­ty­ki był ostry i per­ma­nent­ny kon­flikt M. Gra­żyń­skie­go ze śro­do­wi­skiem po­li­tycz­nym W. Kor­fan­te­go. W la­tach 1931–1939 M. Gra­żyń­ski spra­wo­wał funk­cję prze­­wo­dni­czą­ce­go Związ­ku Har­cer­stwa Pol­skie­go. W 1937 r. za za­słu­gi na po­lu utrwa­le­nia pol­sko­ści na te­re­nie Pol­skie­go Za­głę­bia otrzy­mał ty­tuł Dok­to­ra Ho­no­ris Cau­sa Aka­de­mii Gór­ni­czo-Hut­ni­czej w Kra­ko­wie.

Po wy­bu­chu II woj­ny świa­to­wej zo­stał 2 wrze­śnia 1939 r. mia­no­wa­ny mi­ni­strem pro­pa­gan­dy RP, jed­nak 17 wrze­śnia opu­ścił Pol­skę. W 1940 r., wy­ni­ku de­cy­zji rzą­du gen. Wła­dy­sła­wa Si­kor­skie­go tra­fił do obo­zu kar­ne­go Ro­the­say w Szko­cji. Od 1942 r., po śmier­ci W. Si­kor­skie­go, wal­czył z Niem­ca­mi na fron­cie za­cho­dnim, awan­su­jąc do stop­nia pod­puł­kow­ni­ka. Po woj­nie za­mie­szkał w Wiel­kiej Bry­ta­nii, po­zo­sta­jąc nie­prze­jed­na­nym kry­ty­kiem ko­mu­ni­zmu. W la­tach 1946–1960 peł­nił funk­cję prze­wo­dni­czą­ce­go Związ­ku Har­cer­stwa Pol­skie­go po­za gra­ni­ca­mi kra­ju.

Mi­chał Gra­żyń­ski zmarł tra­gicz­nie w 1965 r. w Lon­dy­nie, po­trą­co­ny przez sa­mo­chód. Je­go pro­chy do dnia dzi­siej­sze­go spo­czy­wa­ją na cmen­ta­rzu w sto­li­cy Wiel­kiej Bry­ta­nii.